سینەمای دەوڵەتی، ئافەت گیان گەلەیل بن‌دەس بی
سینەما لە دنیا لەوای هونەر هەفتم ناوە لێ بریەی و وەڕاسی ئێ هونەر توانستێیە لە زوورم دنیا خزمەت فرەیگ بکەی. ئەمانێ هەر ئێ کەلوپەلە هەنای کەفتە دەس ئنسانەیل ناشاڕەزا و دەوڵەتەیل داگیرکەر، وە نەف خوەیان کەڵکە لێ گرتن و لە وڵات جهان سێیەمیێگ جوور ئێران ئێ دەرفەتە کەفتیەسە دەس دەوڵەت مەرکەزی و سدا و سیما و سینەما و… وە گشتی دەوڵەتیەو بۊنە و سینەمای ئازادێگ وجوود نەیرێ.
دەوڵەت ناوەندی ئێران چ لە دەورەی پاڵەوی و چ جمهوری ئسلای ساڵه‌یل فره‌یگه ئه‌ڕا وه ژێر پاخستن بنچینه‌ی دیرووکی نەتەوەیل جیا لە فارس هه‌وڵ دایە له رێ کەلوپەلەیل رەسانەیی و پەروەردەیی، ئەرتش و… هەرجوورە دەسەڵاتێگ ک ها دەسێ، هەبۊن ئێ گەلەیلە پۊچەڵ بکەی و فەرهەنگ کەویر ئێران داسەپنێدە سەریانا و چشتێگ وە نو پلورالیزم فەرهەنگی نەیلێدەو. یەکێگ لە ئێ رەسانەیلەک لە دەورەی مودڕن توانستیە کارگەری فرەیگ لە سەر هەرخەڵک بیاشتوو، سدا و سیما بیە ک وەداخەو لە وڵات سەنترال‌مێحوەرێگ لەوای ئێران ئی دەسەڵاتە هانە دەس خود دەوڵەت و لە ئێ سەد ساڵ دواییە وە شێوەی ئیدئولۆژیەو لێ ئیسفادە کردنە. سینەمای دەوڵەتی ئێران لە دەورەی شا، نەتەوەیل کورد، بەلووچ، ترک، گیلەکی، عەرەب، تاڵشی و… جوور مەردمانێگ دواکەفتێ نیشان دان و لە دەورەی جمهوری ئسلامی وە گەرد قودرەت گرتن رەسانەیا، ئێ بێ‌ڕێزییە چەن برابەرەو بی، تەنانەت گەلێگ لەوای گەل کورد جوور یاخی و شەڕخواز هەر لە رێ ئی رەسانەوە مارفی کریایە. وەگشتی هەنای سدا و سیما ک یەکمین رەسانە لە سەدەی بیستم بی توانست بەش پۆزیتیڤی و نیگاتیڤیێگ بیاشتوو؛ چون تا چەن ساڵ پێش فرەیگ لە مەردم دنیا لە رەسانەیل دەوڵەتی کەڵک گرتن. ئەوەیشە خەڵکەیل ناو ئێران ک هیچ رەسانەیگ وە دەسیان نەویە و لەی ماوە دەوڵەت مەرکەزی توانست وە بۊچگەوکردن گەلەیل غەیرفارس جوور بڕێگ مەردم عەشایەر و دۊاکەفتێ، خوەباوەڕی(اعتماد بنفس) و ئێحساس هویەت لە فرەیگ لە ئاخێوەرەیل ئێ خەڵکەیلە بسێنێ.
دوژمنه‌یل کورد له هه‌ر کووره ک وه‌پێیان نه‌کریایە له بار فیزیکییه‌وه کورده‌یل له ناو بوه‌ن، ته‌قالا کردنه وه شێوه‌ی سیستماتیگ فه‌رهه‌نگ و زوان کورده‌یل بکه‌نه ئامانج.
له فیلمه‌یلێگ لێوای “کانی مانگا، شوور شیرین، ده‌ڕه شلێر و فیلم چ” هێزه‌یل رژیم جوور ناجی ئنسان نیشان دریایە و نه‌خش شه‌ڕئاشوو دریایە وه گه‌ل کورد.
له لای تره‌ک تێکۆشاره‌یل جمشت ئازادی کورد ئه‌ڕا مه‌ردم وه بێگانه نیشان دانە و به‌سیجی و سپایی جوور خوه‌شه‌ویست مه‌ردم خستنه‌سه وه‌رچه‌و که ئه‌یه گه‌وره‌ترین چەواشەکاری سینەمای دەوڵەتی – ملی ئێرانە.
سدا و سیمای ئێران وه دروس کردن برێگ فیلم ته‌نیا ئازادیخوازه‌یل کورد وه قاتڵ و خراوکار نیشان نایه‌ن، به‌ڵکێ هێرش که‌نه سه‌ر زوان کوردی و خوازن زوان کوردی له رۆژهه‌ڵات کوردستان وه تایبه‌ت له گه‌وره شارێگ جوور کرماشان ئاسیمیله بکه‌ن.
سینمای ئیران له سریاڵ “ن – خ” خه‌ریکه زوانێگ ده‌س هه‌ڵوه‌س جوور فارسی مەن‌دراوردی داسه‌په‌نێ وه سه‌ر خه‌ڵک کورد و ره‌سه‌نایه‌تی زوان کوردی له ناو بەی و کاراکترەیل دۊاکەفتێ هەر ئێ فیلمەیلە بوونە سەمبۆڵ کوردێگ و ئەڕا یەگ زۊتر دەس لە هویەت خوەیان بکیشن.
سینمای ئێران ئه‌ڕا ئه‌وه‌یگه سه‌رنج خه‌ڵک شار کرماشان بکیشێ وه‌ره‌و لای سریاڵ “ن- خ” له سووز ده‌نگ که‌سایه‌تی و هونه‌رمه‌نده‌یل گه‌وره و خوه‌شناو شاره‌گه جوور نه‌مر “حشمه‌ت لوڕنژاد” ئستفاده که‌ی.
هڵایە وەگەرد دەسپێک سەدەی بیستم، تا حەدێگ رەسانە لە دەس دەوڵەتەیل تمامیەتخواز و سەنتراڵ‌مێحوەر دەرهاتێیە و ئاڵترناتیڤەیل تر هەن ک دەورپێچ دەوڵەت دانە و بێ‌ئەوەی ک هەوەجە وە رەسانەی دەوڵەتی بوود ئمڕوو هەر موبایل رەسانەیگە ئڕا هەر تاک کوومەڵگە. هەر وەی خاترە، ئمڕوو دۊنیمن گەلەیل ناو ئێران گشتیان لە برابەر دەوڵەت نەتەوەی ئێرانی سەرهەڵدانە و رووژ وە رووژ هویەتخوازی لە ناو خەڵکەیل غەیرفارس فرەترەو بوود.
ئیمه جوور پلاتفۆرم یارسان دیار که‌یم سریاڵ ” ن- خ” سینمای ئێران وه ئه‌نقه‌ست و له راسای زایه کردن زوان کوردی و ئاسیمیلاسیۆن فه‌رهه‌نگی له کرماشان ئاراسته‌ی که‌ی، هەر وه‌ی خاتره داوا له خه‌ڵکه‌که‌مان وه گشتی و چالاکه‌یل فه‌رهه‌نگی کورد و وەتایبەت کرماشانی کەیمن ک له برابەر سووکایه‌تی سینمای ئێران وه زوان و فه‌رهه‌نگ کوردی بێده‌نگ نه‌ون و وه گشت جوورێگ سریاڵه‌یل دژه کورد لە سدا و سیمای ئێران بایکۆت بکه‌ن.
پلاتفۆرم یارسان
